Η Διεύθυνση Δημόσιας Υγείας, έχοντας στόχο να υπενθυμίσει τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται για την πρόληψη της νόσου των Λεγεωναρίων σε μονάδες νοσηλείας και φροντίδας, σε οδοντιατρεία, σε ξενοδοχεία, στις εσωτερικές εγκαταστάσεις ύδρευσης, παροχής ζεστού νερού ή κλιματισμού, ειδικά μετά τη διακοπή της λειτουργίας τους λόγω της πανδημίας, εξέδωσε σχετική ενημερωτική εγκύκλιο.
Οι οδηγίες έχουν συσταθεί από την Ευρωπαϊκή Εταιρεία Κλινικής Μικροβιολογίας και Λοιμωδών Νοσημάτων – ESCMID και την Ομάδα Εργασίας για τη μελέτη της λοίμωξης από τη Legionella – ESGLI για τη διαχείριση των συστημάτων ύδρευσης κτιρίων κατά τη διάρκεια της πανδημίας της COVID -19, με σκοπό τη μείωση του κινδύνου της μόλυνσης από Legionella.
Στις γενικές οδηγίες για τις εσωτερικές εγκαταστάσεις των συστημάτων ύδρευσης και στις ειδικές συστάσεις για τα οδοντιατρεία αναφέρονται τα εξής:
Η πλημμελής συντήρηση του μηχανολογικού εξοπλισμού κατά την περίοδο μερικής ή ολικής διακοπής της λειτουργίας ενός κτιρίου σε συνδυασμό με τη μειωμένη ροή ή τη στασιμότητα του νερού και τις περιβαλλοντικές θερμοκρασίες στα συστήματα ύδρευσης, ενδέχεται να δημιουργήσουν ευνοϊκές συνθήκες για την ανάπτυξη του βακτηριδίου Legionella Pneumophila στα συστήματα ύδρευσης των κτιρίων. Για το λόγο αυτό κρίνεται υψίστης σημασίας, οι ιδιοκτήτες ή οι διαχειριστές των κτιρίων αυτών να προβούν στις απαραίτητες ενέργειες ώστε να ελαχιστοποιηθεί ο κίνδυνος δημιουργίας εστιών ανάπτυξης της Legionella.
Εμφάνιση, ανάπτυξη και μετάδοση της Legionella
Το βακτήριο της Legionella συνήθως αναπτύσσεται στα επιφανειακά νερά, όμως
είναι δυνατόν να ανιχνευθεί και στο καθαρό νερό, ενώ επιζεί ακόμη και στο αποσταγμένο νερό.
Ιδανικές συνθήκες πολλαπλασιασμού της Legionella παρουσιάζονται στα δίκτυα διανομής νερού των κτιρίων και ειδικότερα στο δίκτυο διακίνησης ζεστού νερού χρήσης (θερμοκρασία υψηλότερη των 25 βαθμών Κελσίου).
H παρουσία οργανικών και ανόργανων ουσιών και μικροοργανισμών στο νερό ευνοεί τη δημιουργία αποικιών στην εσωτερική επιφάνεια των σωληνώσεων. Το πλήθος των αποικιών αυξάνεται, σχηματίζοντας μια βιομεμβράνη (biofilm). Η βιομεμβράνη αποτελεί εστία πιθανής μόλυνσης του νερού των δικτύων διανομής νερού των κτιρίων, απελευθερώνοντας μικροοργανισμούς στο πόσιμο νερό.
Η μόλυνση του ανθρώπινου οργανισμού από το βακτήριο της Legionella
επιτυγχάνεται αερογενώς, όταν σταγονίδια του μολυσμένου νερού εισέρχονται στην αναπνευστική οδό με τη μορφή αερολύματος (πχ από την κεφαλή του ντουζ, τις βρύσες, τα σταγονίδια από τον καταιονισμό νερού στη λεκάνη αποχωρητηρίου κατά την εκκένωση, τα συστήματα κλιματισμού κλπ).
Στην ομάδα υψηλού κινδύνου νόσησης υπάγονται
- όλα τα άτομα ηλικίας άνω των 50 ετών
- οι καπνιστές
- όσοι ευρίσκονται υπό αγωγή με κορτικοστεροειδή
- όσοι πάσχουν από χρόνιες πνευμονοπάθειες, σακχαρώδη διαβήτη, νεοπλασματικά νοσήματα, νεφρική ανεπάρκεια
- όσοι έχουν υποστεί μεταμόσχευση οργάνων
- άτομα με εξασθενημένο και ευάλωτο ανοσοποιητικό σύστημα
Παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη της Legionella
- Θερμοκρασίες νερού μεταξύ 25 βαθμών Κελσίου και 60 βαθμών Κελσίου (ακόμα και σε τμήματα του δικτύου).
- Μερική ή μηδενική ροή στο σύστημα ύδρευσης
- Χρήση υλικών που παρέχουν θρεπτικά συστατικά και ευνοούν το σχηματισμό και ανάπτυξη βιομεμβρανών όπως επίσης η παρουσία λάσπης, σκουριάς, ιζημάτων και άλλων οργανικών υλικών που μπορεί να υπάρχουν στο σύστημα σωληνώσεων
- Η ύπαρξη μέσων δημιουργίας και διάδοσης εισπνεόμενων σταγονιδίων όπως αερολύματα που παράγονται από συστήματα ψύξης με εξάτμιση (π.χ. πύργους, ψύξης), από χρήση βανών και καταιονητήρων-ντουζ.
Για την ασφαλή επαναλειτουργία των συστημάτων ύδρευσης και την εξάλειψη του κινδύνου της Legionella θα πρέπει να διενεργηθεί:
- Πλήρης απολύμανση του συστήματος κρύου νερού μέσω όλων των σημείων εξόδου του νερού ώστε να επιτευχθεί συγκέντρωση υπολειμματικού χλωρίου 50mg/l ή ισοδύναμου απολυμαντικού για τουλάχιστον μία ώρα ή 5mg/l για 10 ώρες, ελέγχοντας ότι το επίπεδο αυτό επιτυγχάνεται και στα πιο απομακρυσμένα σημεία εξόδου. Αν απαιτηθεί μπορεί να προστεθεί επιπλέον χλώριο.
- Εκκένωση και επαναπλήρωση του συστήματος, ώστε να επιτευχθεί το μέγιστο επιτρεπτό επίπεδο συγκέντρωσης χλωρίου για τη φάση λειτουργίας (ισοδύναμο τουλάχιστον με 0,2mg/l υπολειμματικό χλώριο)
- Επαναπλήρωση και θέρμανση των συστημάτων ζεστού νερού στους 70 βαθμούς Κελσίου και όταν το νερό στα συστήματα αυτά (λέβητας και δεξαμενές αποθήκευσης) έχει θερμανθεί πλήρως στους 70 βαθμούς Κελσίου (σε ολόκληρο τον όγκο του), άνοιγμα των βαλβίδων και εκκένωση μέσω όλων των εξόδων με προσοχή για την αποφυγή εγκαυμάτων
- Παρακολούθηση των θερμοκρασιών και των επιπέδων των απολυμαντικών, όπου απαιτείται, για τουλάχιστον 48 ώρες και στη συνέχεια λήψη δειγμάτων για Legionella από τα σημεία εξόδου του νερού (τα μικροβιολογικά δείγματα που λαμβάνονται σε λιγότερο από 48 ώρες από την απολύμανση μπορεί να δώσουν ψευδώς αρνητικά αποτελέσματα). Όταν διαπιστωθεί ότι τα συστήματα του ζεστού και κρύου νερού πληρούν τις απαραίτητες προϋποθέσεις, το κτίριο μπορεί να ξεκινήσει εκ νέου τη λειτουργία του.
- Όλα τα έγγραφα που αφορούν την επιθεώρηση και συντήρηση του κτιρίου να είναι επιμελώς συμπληρωμένα και εύκολα προσβάσιμα.
Διαχείριση του κινδύνου της Legionella σε συστήματα ύδρευσης σε οδοντιατρεία
Η οδοντιατρική θεραπεία ενέχει την πιθανότητα αυξημένου κίνδυνου μόλυνσης από αερολύματα. Για την διατήρηση των συστημάτων νερού σε ασφαλή κατάσταση προτείνονται:
- Ενημέρωση σχετικά με τους κινδύνους από λοιμώξεις που οφείλονται σε παθογόνους μικροοργανισμούς που μεταδίδονται με το νερό, συμπεριλαμβανομένης της Legionella τόσο κατά την διάρκεια όσο και μετά την πανδημία της COVID- 19.
- Μέριμνα για την διατήρηση των μέτρων ελέγχου σε όλα τα συστήματα ύδρευσης όπως π.χ. διατήρηση των κατάλληλων θερμοκρασιών του νερού για τη μείωση του κινδύνου ανάπτυξης εστιών μικροβίων, την προσθήκη βιοκτόνων και κατά περίπτωση κατάρτιση προγραμμάτων παρακολούθησης, δειγματοληψίας, ξεπλύματος κ.λ.π.
- Εκτίμηση κινδύνου από έμπειρο προσωπικό, πριν εξεταστούν αλλαγές στη χρήση και τη διαχείριση των συστημάτων διανομής νερού. Αυτό αφορά και την εκπαίδευση και την πιστοποίηση ικανότητας του προσωπικού για διαδικασίες συντήρησης, απολύμανσης, ξεπλύματος και παρακολούθησης (σε περίπτωση που χρησιμοποιηθεί νέο προσωπικό σε αυτά τα καθήκοντα).
Τα επιμέρους μέτρα και οι αναλυτικές οδηγίες απολύμανσης αναφέρονται αναλυτικά στην αντίστοιχή εγκύκλιο του Υπουργείου Υγείας.
