Η γυναικομαστία χαρακτηρίζεται από την μη-νεοπλασματική αύξηση του στήθους λόγω ορμονικής ανισορροπίας μεταξύ ανδρογόνων και οιστρογόνων. Ανάλογα με την βαρύτητά της δημιουργεί συχνά ανασφάλεια και ψυχολογικές διαταραχές.
Η ανάπτυξη γυναικομαστίας προϋποθέτει την δράση οιστρογόνων, αυξητικής ορμόνης και ΙGF-1. Η προγεστερόνη δρα μόνο με ταυτόχρονη δράση των αυξητικών παραγόντων, ενώ η προλακτίνη δρα προκαλώντας υπογοναδισμό και μειώνοντας την παραγωγή ανδρογόνων.
Για την ανάπτυξη της γυναικομαστίας πρέπει ή να μειωθεί η δράση των ανδρογόνων ή να αυξηθεί η δράση των οιστρογόνων ή και τα δύο ταυτόχρονα.
Η ορμονική διαταραχή μπορεί να οφείλεται
σε αυξημένη παραγωγή οιστρογόνων
σε ουσίες-φάρμακα που συνδέονται με τους υποδοχείς των οιστρογόνων και μιμούνται την δράση τους
σε λήψη ουσιών με οιστρογονική δράση
σε εξωγενή χορήγηση οιστρογόνων και στεροειδών ορμονών
σε μειωμένη παραγωγή ανδρογόνων
σε ουσίες με αντι-ανδρογόνο δράση
σε διαταραχή των πρωτεϊνών που συνδέουν και μεταφέρουν τα ανδρογόνα
σε υπερβολική χορήγηση ανδρογόνων, τα οποία θα μετατραπούν ενζυμικά και σε οιστρογόνα
Αίτια γυναικομαστίας
- Στην νεογνική ηλικία παρατηρείται γυναικομαστία διάρκειας λίγων εβδομάδων, επειδή στο έμβρυο υπάρχει αυξημένη οιστρογονική δράση από την μετατροπή της DHEA σε Ε1, της DHEAS σε Ε2 οιστρογόνα.
- Στην αρχή της εφηβείας παρατηρείται γυναικομαστία στο 4-64% των αγοριών, ειδικά στην ηλικία 10-14 ετών. Σταδιακά υποχωρεί μέχρι τα 17 έτη. Αποδίδεται στην αυξημένη οιστρογονική παραγωγή σε σχέση με την παραγωγή ανδρογόνων.
- Μετά τα 50 έτη, 24-64% των ανδρών εμφανίζουν γυναικομαστία λόγω μείωσης της τεστοστερόνης και υπεροχής των οιστρογόνων.
- Παχυσαρκία: εμφανίζεται αυξημένη παραγωγή οιστρογόνων
- Κακή διατροφή και υποσιτισμός: λόγω μείωσης ανδρογόνων
- Όγκοι καλοήθεις και κακοήθεις των όρχεων, των επινεφριδίων της υπόφυσης
- Παρανεοπλασματικές εκδηλώσεις καρκίνων του πνεύμονα, νεφρών, ήπατος
- Νεφρική ανεπάρκεια και κίρρωση ήπατος
- Θυρεοειδοπάθεια
- Ιδιοπαθής γυναικομαστία στο 25%
- Φάρμακα και ουσίες: ευθύνονται> 20% γυναικομαστίας
Τα φάρμακα και διάφορες χημικές ουσίες δρουν με όλο το φάσμα των πιθανών μηχανισμών γυναικομαστίας: σύνδεση με υποδοχείς οιστρογόνων, αύξηση της συγκέντρωσης οιστρογόνων, μιμούνται την δράση οιστρογόνων, επιδρούν στις πρωτεΐνες που δεσμεύουν και μεταφέρουν τα ανδρογόνα, επιδρούν στο ένζυμο αρωματάση p 450 που μετατρέπει τα ανδρογόνα σε οιστρογόνα και στον μεταβολισμό τους, συγγενικές οιστρογονικές ουσίες και ουσίες με αντιανδρογόνο δράση:
Φάρμακα που προκαλούν συχνά γυναικομαστία
- Αναβολικά στεροειδή
- Σπιρονολακτόνη: διουρητικό-αντιυπερτασικό
- Οιστρογόνα: συστηματικά ή τοπικά (κρέμες κολπικές της ερωτικής συντρόφου)
- Αντιϊικά: αναστολείς πρωτεάσης και ανάστροφης τρανσκρυπτάσης
- Αντιανδρογόνα: φιναστερίδη, φλουταμίδη, δουταστερίδη, βικαλουταμίδη
- Σιμετιδίνη, ομεπραζόλη και άλλα αντιεκκριτικά φάρμακα του στομάχου
- Περιβαλλοντική έκθεση: φαινοθρίνη-αντιπαρασιτικό για ψύλλους, ψείρες και τσιμπούρια
- Πλαστικές συσκευασίες τροφίμων και νερού, που μιμούνται την οιστρογονική δράση: BPA-PP-PC-PPCO-Non BPA/ PPHO
Φάρμακα που είναι πιθανά αίτια γυναικομαστίας
- Αντιψυχωτικά φάρμακα, ειδικά 1ης γενιάς
- Αγχολυτικό: διαζεπάμη
- Αλκοόλ-μαριχουάνα-ηρωίνη-μεθαδόνη-αμφεταμίνες
- Mετρονιδαζόλη για μικροβιακές λοιμώξεις
- Κετοκοναζόλη για μυκητιασικές λοιμώξεις
- Διγοξίνη-αμιωδαρόνη- ανταγωνιστές διαύλων ασβεστίου (αμλοδιπίνη-διλτιαζέμη-βεραπαμίλη-νιφεδιπίνη-φελοδιπίνη)
- Χοριακή γοναδοτροπίνη
- Φυτοοιστρογόνα των τροφών: προϊόντα σόγιας κ.α.
Πρόσφατα μάλιστα, δόθηκε αποζημίωση 680.000$ από την Janssen Pharmaceuticals, Johnson & Johnson σε 26-χρονο. Ο ασθενής μετά από διάγνωση αυτισμού, λάμβανε Risperdal από την ηλικία των 9 ετών. Ο ασθενής ανέπτυξε γυναικομαστία και μήνυσε την εταιρεία για την μη – ενημέρωση για αυτήν την παρενέργεια του φαρμάκου.
Αντιμετώπιση
Η αντιμετώπιση της γυνακομαστίας γίνεται για ψυχολογικούς λόγους.
Συνιστάται, πριν την χειρουργική αφαίρεση, να γίνεται πλήρης κλινική εκτίμηση, ορμονικός έλεγχος, αξιολόγηση της φαρμακευτικής αγωγής, της χρήσης ουσιών, της παχυσαρκίας.
Στοιχεία:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK279105/
https://www.pharmaco-vigilance.eu/content/drug-induced-gynecomastia
https://www.bbc.com/news/business-49982237
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3222987/
