Η κατανάλωση ψαριών συνιστάται για τα Ω-3, την βιταμίνη-D, τις πρωτεΐνες τους και πολλά άλλα πολύτιμα συστατικά. Δυστυχώς όμως λόγω ρύπανσης, η κατανάλωση των ψαριών συνοδεύεται από αυξημένη πρόσληψη του τοξικού υδραργύρου σε βαθμό μικρότερο ή μεγαλύτερο, ανάλογα με το είδος, την προέλευση και την ποσότητα του ψαριού. Ο υδράργυρος είναι ιδιαίτερα βλαβερός για το νευρικό σύστημα των εμβρύων και των παιδιών.
Στην Ευρώπη γεννιούνται κάθε χρόνο περισσότερα από 1,8 εκατομμύρια παιδιά με επίπεδα υδραργύρου πάνω από τα συνιστώμενα ασφαλή όρια. Η έκθεση του εμβρύου στον υδράργυρο εξαρτάται από την έκθεση της μητέρας, κυρίως μέσω της κατανάλωσης μολυσμένης τροφής με οργανικό μεθυλικό υδράργυρο.
Τα ανεκτά όρια υδραργύρου στο αίμα κυμαίνονται από 0-9ng/ml και στα ούρα <2mcg/24ωρο.
Η μέγιστη πρόσληψη υδραργύρου δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 45mcg /ημέρα. Τα περισσότερα ψάρια περιέχουν από 0,3-20 mcg/γραμμάριο ψαριού, ανάλογα με το είδος, το μέγεθος και την προέλευσή τους.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας: 15-170 στα 10.000 παιδιά παρουσιάζουν νοητική καθυστέρηση που οφείλεται στην έκθεση σε υψηλά επίπεδα υδραργύρου και αφορούν περιοχές με παραδοσιακά, υψηλή κατανάλωση ψαριών, που είναι πλέον μολυσμένα με υδράργυρο.
Περιβαλλοντικές έρευνες αναφέρουν ότι τα επίπεδα του υδραργύρου στο νερό των ωκεανών είναι αυξημένα >200% και στην ατμόσφαιρα >500% πάνω από τα ανεκτά όρια, παρά την μείωση των βιομηχανικών εκπομπών. Η αυξανόμενη συγκέντρωση του μετάλλου και οι επιπτώσεις της αποδίδονται στην συνεχή ανακύκλωση και συσσώρευση, αφού ΔΕΝ μπορεί να διασπαστεί και χημικά μεταβάλλεται σε πιο τοξικές μορφές.
Η τοξικότητα στον οργανισμό εξαρτάται από
- Την μορφή του υδράργυρου
- Την ποσότητα
- Την διάρκεια έκθεσης
- Την αναπτυξιακή ηλικία του οργανισμού
- Τον τρόπο έκθεσης, εισπνοή, επαφή, κατανάλωση μέσω τροφής
Οι κλινικές εκδηλώσεις από την τοξική επίδραση του υδραργύρου
- Τα έμβρυα-βρέφη-παιδιά σε τοξική έκθεση στον μεθυλικό υδράργυρο παρουσιάζουν
νοητικές διαταραχές
αυτισμό
διαταραχές του λόγου, της ακοής, της όρασης, της μνήμης, της προσοχής, των κινητικών δεξιοτήτων
μόνιμες αναπτυξιακές διαταραχές
νευρολογικές διαταραχές
τερατογένεση
- Κλινική εικόνα εξαρτώμενη από την μορφή του υδραργύρου που έχει ληφθεί: ο λιπόφιλος χαρακτήρας του οργανικού υδραργύρου, η επίδραση στις πρωτεΐνες και στα Τ-λεμφοκυττάρα, η κατακρήμνιση σε διάφορους ιστούς καθορίζουν και την τοξικότητά του.
-η έκθεση σε στοιχειακό και οργανικό– μεθυλικό υδράργυρο: προσβάλλει συνήθως το Κεντρικό και Περιφερικό Νευρικό σύστημα
-ο ανόργανος υδράργυρος είναι ερεθιστικός στο δέρμα, στα μάτια, στο πεπτικό, στα νεφρά μετά από κατάποση.
-η εισπνοή σταγονιδίων με υδράργυρο προσβάλλει το νευρικό, το πεπτικό και το ανοσοποιητικό σύστημα, τους πνεύμονες, τα νεφρά και μπορεί να είναι θανατηφόρα
- Η νευρολογικές επιπτώσεις είναι συχνά κυρίαρχες στην συμπτωματολογία. Εμφανίζονται σε δηλητηρίαση με όλες της μορφές υδραργύρου και όλους τους τρόπους έκθεσης:
τρόμος
αϋπνία
διαταραχές μνήμης,
πονοκέφαλοι, ευερεθιστότητα
διαταραχές βάδισης και συντονισμού των κινήσεων
διαταραχές όρασης, ακοής
δυσαισθησία
Ο υδράργυρος είναι ένα φυσικό, βαρύ μέταλλο, οι χημικές μεταβολές του δημιουργούν 3 διαφορετικές τοξικές μορφές:
- οι οργανικές ενώσεις υδραργύρου: η έκθεση γίνεται κυρίως με την κατανάλωση ψαριών με μεγάλη ποσότητα του μετάλλου στο σώμα τους
- ο στοιχειακός υδράργυρος: η έκθεση γίνεται μέσω των ατμοσφαιρικών ρύπων και οργάνων (θερμόμετρα, πιεσόμετρα, μπαταρίες, λάμπες, διακόπτες) ή υλικών (οδοντιατρικά αμαλγάματα) που περιέχουν υδράργυρο
- οι ανόργανες ενώσεις υδραργύρου: η έκθεση μπορεί να γίνει μέσω του δέρματος, με κρέμες λευκαντικές και σε επαγγελματική έκθεση
Ο υδράργυρος δεν διασπάται, όταν αποβάλλεται στο περιβάλλον, καταναλώνεται κυρίως μέσω του μολυσμένου νερού από κάποιο φυτικό και ζωικό οργανισμό και εισέρχεται στην τροφική αλυσίδα..
Το μέταλλο εισέρχεται στα φύκια και στα μικρά ψάρια, τα οποία αποτελούν την τροφή μεγαλύτερων ψαριών και η αλυσίδα συνεχίζεται. Όσο μεγαλύτερα είναι τα ψάρια, τόσο περισσότερη είναι η μολυσμένη τροφή που έχουν καταναλώσει, γι’αυτό και τόσο μεγαλύτερη είναι η συγκέντρωση του υδραργύρου στο σώμα τους.
Στην φύση το μέταλλο βρίσκεται στο υπέδαφος και απελευθερώνεται στην ατμόσφαιρα από την καύση στερεών καυσίμων, όπως ο άνθρακας, ο λιγνίτης, η τύρφη και το ξύλο, τόσο για βιομηχανική όσο και για οικιακή χρήση. Αυτά αποτελούν τη βασική πηγή εκπομπών υδραργύρου στην Ευρώπη και προέρχονται από δραστηριότητες όπως η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, η παρασκευή τσιμέντου και η παραγωγή μετάλλων.
Πρόληψη
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συνιστά την κατανάλωση μικρών ψαριών και το FDA συνιστά την κατανάλωση μέχρι 340 γρ. την εβδομάδα, ενώ για τα λιπαρά, μεγάλα ψάρια και τον τόνο μέχρι 170 γρ. την εβδομάδα. Στα παιδιά η ποσότητα αυτή είναι η μέγιστη μηνιαία. Ιδιαίτερα σε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας, στην κύηση και στον θηλασμό, συνιστάται να αποφεύγουν συγκεκριμένα είδη ψαριών, τουλάχιστον την συχνή κατανάλωσή τους.
Συνιστάται ιδιαίτερη προσοχή και αποφυγή από τις γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας & από τα παιδιά
- τόνος
- καρχαρίας
- σκουμπρί
- ξιφίας
- tilefish
Απαιτείται προσοχή σε μεγάλου μεγέθους ψάρια
- σολομός
- μπακαλιάρος
- λαβράκι
Θεωρούνται πιο ασφαλή και με μικρότερες ποσότητες υδραργύρου:
- σαρδέλα
- αθερίνα
- γαύρος
- μικρού μεγέθους ψάρια της Μεσογείου
Στοιχεία:
https://www.mayocliniclabs.com/test-catalog/Clinical+and+Interpretive/8618
https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/mercury-and-health
https://www.fda.gov/food/metals/mercury-levels-commercial-fish-and-shellfish-1990-2012
